Монгол улсын төсвийн орлого

1.    Төсвийн орлогын тухай ойлголт, ангилал

2.    Төсвийн орлогын төлөвлөлт

1. Төсвийн орлогын тухай ойлголт, ангилал

            Төсвийн орлого гэдэг бол төр өөрийн үүргүүдийг биелүүлэхэд зайлшгүй шаардлагатай санхүүгийн нөөцийн төвлөрсөн хэсгийг хэлнэ. Улсын төсвийн орлогыг:

·      Улсын төвлөрсөн төсвийн орлого

·      Орон нутгийн төсвийн орлого гэж 2 хувааж үздэг.

Төсвийн орлого нь 2 хэсгээс бүрдэнэ.

1.    Татварын орлого

2.    Татварын бус орлого

Татварын орлогод:

1. Орлогын албан татвар. Үүнд:

·         ААНОАТ

·         ХХОАТ

2. Бараа үйлчилгээний татвар. Үүнд:

·         Онцгой албан татвар

·         Нэмэгдсэн өртгийн татвар

3. Өмчийн татвар. Үүнд:

·         Үл хөдлөх хөрөнгийн албан татвар

·         Өв залгамжлалын албан татвар

·         Бууны албан татвар

·         Эд хөрөнгийн татвар

4. Байгалийн баялагийн нөөц ашиглалтын төлбөр

·         Ашигт малтмал ашигласны татвар

·         Улсын нөөцийн төлбөр

·         Газрын төлбөр

·         Рашаан ашигласны төлбөр

·         Түгээмэл тархалттай ашигт малтмал ашигласны төлбөр

·         Хэрэглээний модны хураамж

5. Гадаад худалдаа, эдийн засгийн үйл ажиллагаа

·         Гаалийн татвар

·         Гаалийн хураамж

6. Бусад татвар, хураамж

·         Тэмдэгтийн хураамж

·         Төсвийн гадуурх фондын шимтгэл

·         Зам, тээврийн хэрэгслийн хураамж

Татварын бус орлого

Татварын бус орлогын ихэнх төрлүүд нь төсвийг бүрдүүлэх байнгын шинж чанаргүй, өөрөөр хэлбэл тогтмол бус, тогтсон хувь хэмжээгүй байдаг. Татварын бус орлого нь бусад орлогуудын адил хатуу төлөвлөгддөггүй ч өнгөрсөн жилийн орлого орж ирсэн байдлаар төлөвлөгддөг.

            Татварын бус орлого нь дараах төрлүүдтэй.

1.    Төрийн өмчийн үйлдвэрийн газар байгууллагуудын орлого

·         Төрийн өмчийг ашиглуулснаас орох орлого /түрээсийн орлого/

·         Төрийн өмчлөлд байгаа хувьцаанаас олох ашиг

·         Төрийн өмчөөс олох ашиг

·         Төсвийн түр хугацааанд сул чөлөөтэй байгаа хөрөнгийг банк, зээлийн байгууллагуудад байршуулснаас олох хүүгийн өр

·         Төв банкны ашиг

·         Бусад өрүүд

2.    Хүү, торгуулийн орлогууд

3.    Төрийн эзэмшилд байсан нөөцийг борлуулснаас олох орлого

4.    Навигацийн орлого /агаарын зам ашигласны орлого/

5.    Газрын тосны орлого

6.    Бусад орлого /тусгай сангуудын/

            Эдгээр татварын бус орлогуудыг шинж чанараар нь дараах байдлаар ангилдаг. 

1.   Аль түвшний төсөвт орж байгаагаас нь шалтгаалаад

·         Төвлөрсөн төсвийн татварын бус орлого

·         Орон нутгийн төсвийн татварын бус орлого

2.   Орлогыг бүрдүүлэх, татан төвлөрүүлэх аргаас нь шалтгаалаад

·         Зайлшгүй

·         Сайн дурын

3.   Төлбөрийг ногдуулах үндэслэлээс нь шалтгаалан

·         Төрийн нөөцийг борлуулсны орлого

·         Төрийн өмчлөлд байгаа хувьцааг борлуулсаны орлого гэх мэт ангилдаг.

2. Төсвийн орлогын төлөвлөлт

Төсвийн орлогыг төлөвлөх үйл ажиллагаа үндсэн 3 чиглэлтэй.

1.    Татан төвлөрүүлэх бүх төрлийн орлогын нийт хэмжээг урьдчилан тооцох

2.    Төсвийн системийн бүх түвшинд орлогыг хуваарилах

3.    Бусад сангийн орлогын тусламжтайгаар татаас үзүүлэх хүрээнд дээд доод түвшний төсвүүдийн харилцааг тодорхойлох

            Төсвийн орлогыг бүрдүүлэх гол алхам бол татварын орлогыг урьдчилан тооцох ажил юм. Татварын орлогыг төлөвлөхдөө Сангийн яам нь ҮТЕГ-тай хамтран ажиллана. ҮТЕГ нь ирэх жилийн төсвийн орлогыг төлөвлөх ажлын урьдач нөхцөл болгон тухайн тайлант хугацааны үеийн татварын болоод бусад орлогуудын талаар ерөнхий мэдээллийг Сангийн яаманд өгнө. ҮТЕГ нь дээрх орлогын мэдээллийг нийслэл, аймгийн татварын газраас авах ба эдгээр нь өөрсдийн сум дүүргийн татварын албадаас цуглуулна.

            Сангийн яам нь ирэх жилийн орлогын хэмжээг тодорхойлох, эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийн прогнозыг гаргана.

            Эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтүүдэд:

·       ҮНБ-ний хэмжээ

·       Нийт мөнгөний хэмжээг тодорхойлох үзүүлэлтүүд

·       Аж ахуйн нэгжүүдэд бий болох ашиг орлогын хэмжээг тодорхойлох

·       Хөдөлмөрийн хөлсний сангийн хэмжээ гэх мэт үзүүлэлтүүд ордог.

            Эдгээр үзүүлэлтүүдэд үндэслэн төсвийн ооорлогын хэмжээг урьдчилсан байдлаар гаргана. Мөн төсвийн орлогыг төлөвлөхдөө тухайн жилд татварын хувь хэмжээнд гарсан өөрчлөлт, хөнгөлөлт чөлөөлөлтүүдийг судална.